Ôtô nhập khẩu vào Việt Nam - một năm lách qua khe cửa hẹp

Nghị định 116 - điều lạ của thị trường ôtô Việt

Một năm trước, ngày 17/10/2017, Chính phủ ban hành Nghị định 116, quy định điều kiện sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu và kinh doanh dịch vụ bảo hành, bảo dưỡng ôtô. Điểm mới của Nghị định là doanh nghiệp muốn nhập khẩu xe cần có "Giấy chứng nhận chất lượng kiểu loại" (VTA - Vehicle Type Aprroval) do cơ quan nước ngoài cấp - loại giấy tờ này, các hãng đều lạ lẫm. 

Từ khi Nghị định được ký tới lúc có hiệu lực ngày 1/1/2018 chỉ 2 tháng rưỡi. Các liên doanh trở tay không kịp vì đã bắt đầu hạn chế nhập xe từ tháng 9/2017, hòng chờ đợi những lô hàng ồ ạt vào đầu 2018, khi thuế nhập khẩu từ ASEAN về 0% với những xe đạt tỷ lệ nội địa hóa nội khối từ 40%. 

Hơn nữa, các hãng đều cho rằng để có được giấy VTA, phải chờ đợi cơ quan hữu trách nước ngoài tiếp nhận vấn đề, xem xét có cấp được hay không. Nếu mọi thứ trôi chảy, lại phải thêm thời gian để đặt hàng nhà máy sản xuất. Vì vậy, khoảng thời gian chờ đợi có thể tới nửa năm. 

Trước nguy cơ "ngồi chơi" vì không có xe, nhiều hãng cố nhập xe những lô hàng vớt vát trước 1/1/2018 như Ford với Ranger hay Honda với CR-V. Một vị đại diện Honda cho biết, việc thông quan CR-V mới là một canh bạc. Khi ấy, mức giá xe mà hãng thông báo cho khách hàng là 1,1 tỷ, với cách tính thông quan trong 2018. Nhưng khi Nghị định 116 ra đời, nguy cơ không có xe, hãng buộc nhập vội một lô 700 xe vào cuối 2017, chịu thuế nhập khẩu 30%, khiến giá xe đội lên 1,256 tỷ. Giá cao có thể khiến khách hàng mất cảm tình, nhưng không có xe thì rủi ro kinh doanh còn cao hơn. 

"Ngày 29/12/2017 xe vẫn chưa thể cập cảng, đến 30 mới về bờ và thông quan trong những giờ cuối cùng của ngày 31", vị đại diện chia sẻ về lô CR-V chạy đua với Nghị định. 

• Lượng xe nhập giảm, hãng "đau đầu" đối phó

Kế hoạch liều lĩnh của Honda tưởng chừng nhiều rủi ro lại trở nên may mắn. Suốt hơn nửa năm 2018, CR-V thỉnh thoảng lại có thêm các lô xe về nước. Honda là một trong những hãng có giấy VTA sớm nhất, từ tháng 3. Trong khi đó, các doanh nghiệp khác tới nửa năm trở đi mới có giấy, kéo cả thị trường đi xuống. Sau 9 tháng, Việt Nam nhập gần 40.000 xe nguyên chiếc, trong khi cùng kỳ tới gần 72.000.

Trước đó, đầu tháng 1, thời báo Nhật Bản Nikkei đưa tin Toyota quyết định tạm ngừng xuất khẩu ôtô sang Việt Nam vì không đáp ứng được thủ tục. Fortuner vốn luôn nằm ở top đầu xe bán chạy thì nhiều tháng liên tiếp rơi vào nhóm doanh số thấp nhất, bởi không có xe để giao. Đại lý cũng không mặn mà nhận cọc.

Hoạt động bán hàng của hãng vì thế cũng thay đổi. Tháng 9, Wigo, Avanza và Rush, 3 mẫu xe mới cùng ra mắt trong sự kiện tại Hà Nội. Kiểu giới thiệu ồ ạt này được đánh giá là "cực chẳng đã", khi đáng ra, Toyota đã trải đều sản phẩm ra mắt từ đầu năm. "Nếu không giới thiệu cùng lúc, họ khó lòng vớt nốt khách dịp cuối năm", một chuyên gia nhận định. 

Các hãng nhập khẩu khác gần như cũng bị động, không còn đường lui. Lô hàng Ranger của Ford nằm cảng thời gian dài, kiểm định theo lô khiến quãng chờ đợi càng dai dẳng. Đến khi mọi thứ xong xuôi, hãng lại phải chờ để nhà máy tại Thái Lan sản xuất rồi vận chuyển xe về nước. Trong khi đó, dây chuyền ở xứ chùa vàng lại đang ưu tiên cho các đơn hàng nội địa và Philippines.

Chevrolet thậm chí không thể chờ đợi thêm, buộc dừng bán Trax vì phía Hàn Quốc không cung cấp giấy VTA. Những mẫu xe khác nhập khẩu từ Nhật của Lexus cũng chịu chung số phận.

Suốt nhiều tháng, Lexus không có xe để bán, thị trường gần như dành cho đối thủ Mercedes. Toyota Việt Nam làm đủ cách, chuyển sang nhập xe từ châu Âu nhưng vấn đề cũng chưa giải quyết ổn thỏa. Tháng 6, có 25 xe Lexus về Việt Nam, nhưng chừng ấy chỉ mang tính thử nghiệm.

Không bị ảnh hưởng nhiều bởi xe nhập khẩu vì có dây chuyền lắp ráp, nhưng Mercedes cũng bị đảo lộn nhiều hoạt động kinh doanh. Tháng 11/2017, hãng xe Đức gửi thư mời cho báo chí tham gia lễ ra mắt S-class và Maybach S-class. Nhưng vài ngày sau, hãng gửi thư cáo lỗi, phải lùi lịch giới thiệu, do những trục trặc chưa thông quan được Maybach. Thời gian lùi, tới nửa năm. Đầu tháng 6/2018, bộ đôi này mới trình làng. 

Các hãng xe châu Âu như Porsche, BMW, Volkswagen, Volvo cũng gặp khó tương tự. Volkswagen sau đó "dễ thở" hơn khi nhập xe từ Mexico, thủ tục của Volvo hoàn thành sớm nhưng nhà máy không đáp ứng kịp đơn hàng, Porsche tới tháng 8 mới đưa được những chiếc Cayenne về nước, trả cho khách đặt từ năm ngoái. Để làm được điều đó, người phụ trách đăng kiểm của Porsche AG tại Đức phải bay sang Việt Nam để trực tiếp tìm hiểu và nắm tình hình, tìm cách giúp đỡ đại lý lo thủ tục giấy tờ. Lãnh đạo hãng xe Đức thì nói, chưa thị trường nào trên toàn cầu của Porsche phải đối mặt với VTA như Việt Nam.

Những nỗ lực của các hãng liên doanh trong Hiệp hội các nhà sản xuất ôtô Việt Nam (VAMA) đi vào bế tắc. Tới 5 lần VAMA gửi đơn kiến nghị thay đổi, lãnh đạo lên truyền thông giãi bày khó khăn. Cả 5 lần, không có kết quả.

Xe lắp ráp tăng doanh số, hãng ủng hộ Nghị định

Tác động của Nghị định ảnh hưởng rõ rệt lên tình hình kinh doanh ngành bốn bánh. Sau 9 tháng năm 2018, trong khi doanh số xe lắp ráp tăng 11% so với cùng kỳ 2017 thì xe nhập khẩu giảm tới 34%.

Mức tăng của xe lắp ráp không thể bù mức giảm của xe nhập khẩu, khiến toàn thị trường doanh số giảm 2% so với cùng kỳ, tức số lượng người Việt mua được ôtô ít hơn năm ngoái, trái với trông đợi bùng nổ vì thuế về 0%. Riêng Hyundai Thành Công không thuộc VAMA, hãng này chuyển phần lớn doanh số từ nhập khẩu sang lắp ráp. Hết 9 tháng, tới 98,6% doanh số xe con của Hyundai là lắp ráp. 

Bộ Giao thông nói rằng các quy định mới là để tạo sự bình đẳng giữa hãng nhập và hãng lắp. Đại diện Chính phủ, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng khẳng định Nghị định đang bảo vệ chính nhà sản xuất ở nước ngoài chứ không chỉ hãng ở Việt Nam. Hyundai Thành Công và Trường Hải ủng hộ nhận định đó.

Chính phủ ủng hộ lắp ráp để xây dựng Ngành công nghiệp ôtô Việt Nam. Hai "ông lớn" lại đang đi đúng chiến lược đó. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc từng nói ba mũi nhọn để phát triển công nghiệp ôtô Việt Nam là Hyundai Thành Công, Trường Hải và VinFast.

Cuối 2017, Trường Hải gửi Công văn lên Thủ tướng Chính phủ và hai Bộ Công thương, Giao thông Vận tải bày tỏ hoàn toàn ủng hộ Nghị định, vì tạo ra sự ổn định, tiêu chuẩn chất lượng cho ngành, hướng tới phát triển lắp ráp lâu dài. Hyundai Thành Công khi ấy cũng có công văn gửi lên người đứng đầu Chính phủ, nói "Thành Công khẳng định sự đồng thuận tối đa", mong quyết liệt hơn để phát triển ngành sản xuất.

Ông Lê Ngọc Đức, Tổng giám đốc hãng xe có nhà máy ở Ninh Bình còn cho rằng, nếu chỉ có Nghị định 116 siết nhập khẩu và Nghị định 125 ưu đãi thuế nhập khẩu linh kiện 0% là chưa đủ với xe lắp ráp, là "chính sách nửa vời". Chuyên gia trong ngành đánh giá, để chính sách trở nên tròn trịa, không còn nửa vời, điều mà Trường Hải hay Hyundai Thành Công đang trông đợi, là đề xuất miễn thuế Tiêu thụ đặc biệt cho phần giá trị tạo ra ở trong nước, sớm thành hiện thực.

Khách hàng Việt hứng chịu biến động thị trường